DEHB NEDİR?
Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), işlevselliği veya gelişimi engelleyen, devam eden bir dikkatsizlik ve/veya hiperaktivite-dürtüsellik modeliyle belirgindir.
DEHB TÜRLERİ
Belirtiler üç türe ayrılır:
- Dikkatsizlik, kişinin göreve devam etmede, odaklanmayı sürdürmede ve düzenli kalmada zorluk yaşayabileceği anlamına gelir ve bu sorunlar, meydan okuma veya anlayış eksikliğinden kaynaklanmaz.
- Hiperaktivite, uygun olmayan durumlar veya aşırı derecede kıpırdanma, dokunma veya konuşma durumları da dahil olmak üzere kişinin sürekli hareket ediyor gibi görünebileceği anlamına gelir. Yetişkinlerde hiperaktivite aşırı huzursuzluk veya çok fazla konuşmak anlamına gelebilir.
- Dürtüsellik, kişinin düşünmeden hareket etmesi veya kendini kontrol etmekte zorluk yaşaması anlamına gelir. Dürtüsellik aynı zamanda anında ödül alma arzusunu veya hazzı geciktirememeyi de içerebilir. Dürtüsel bir kişi, başkalarının sözünü kesebilir veya uzun vadeli sonuçlarını düşünmeden önemli kararlar verebilir.
DİKKATSİZ – DEHB’Lİ BİR ÇOCUK
- Kolayca dikkati dağılır
- Yönergeleri takip edemeyip veya görevleri bitirememesi
- Dinliyor gibi görünmüyor
- Dikkat etmez ve dikkatsizce hatalar yapar
- Günlük aktiviteleri unutur
- Günlük görevleri organize etmede sorun yaşıyor
- Hareketsiz oturmayı gerektiren şeyleri yapmaktan hoşlanmaz
- Çoğu zaman eşyalarını kaybeder
- Hayal kurmaya eğilimlidir
HİPERAKTİF-DÜRTÜSEL – DEHB’Sİ OLAN BİR ÇOCUK
- Çoğu zaman otururken kıvranır, kıpırdar veya zıplar
- Oturup kalamıyor
- Sessizce oynamakta zorluk çekiyor
- Koşmak veya bir şeylerin üzerine tırmanmak gibi sürekli hareket halindedir.
- Sanki “bir motor tarafından sürülüyormuş gibi” her zaman “hareket halinde”dir
- Sırasını beklemekte zorluk yaşıyor
- Başkalarının sözünü keser
Birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcıları bazen DEHB’yi teşhis edip tedavi eder. Ayrıca bireyleri, kapsamlı bir değerlendirme yapabilecek ve DEHB tanısı koyabilecek bir psikiyatrist veya klinik psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanına da yönlendirebilirler. Bir kişiye DEHB tanısı konulabilmesi için dikkatsizlik ve/veya hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerinin kronik veya uzun süreli olması, kişinin işlevselliğini bozması ve kişinin yaşına göre tipik gelişiminin gerisinde kalmasına neden olması gerekmektedir. Stres, uyku bozuklukları, anksiyete, depresyon ve diğer fiziksel durumlar veya hastalıklar DEHB’ye benzer semptomlara neden olabilir.
DEHB belirtileri 3 ila 6 yaşları arasında ortaya çıkabilir ve ergenlik ve yetişkinlik boyunca devam edebilir. DEHB belirtileri, öncelikle dikkatsizlik belirtileri olan çocuklarda duygusal veya disiplin sorunlarıyla karıştırılabilir veya tamamen gözden kaçırılabilir ve bu da tanının gecikmesine neden olabilir. Tanı konmamış DEHB’li yetişkinlerin zayıf akademik performansı, iş yerinde sorunları veya zor ya da başarısız ilişkileri geçmişi olabilir. DEHB belirtileri kişi yaşlandıkça zamanla değişebilir. DEHB’li küçük çocuklarda hiperaktivite-dürtüsellik en baskın semptomdur. Çocuk ilkokula geldikçe dikkatsizlik belirtisi daha da belirginleşebilir ve çocuğun akademik açıdan zorlanmasına neden olabilir. Ergenlik döneminde hiperaktivite azalıyor gibi görünmektedir ve belirtiler daha çok huzursuzluk veya kıpırdanma duygularını içerebilir, ancak dikkatsizlik ve dürtüsellik devam edebilir.
DEHB’NİN RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
Araştırmacılar DEHB’ye neyin sebep olduğundan emin değiller, ancak birçok çalışma genlerin büyük bir rol oynadığını öne sürüyor. Diğer birçok bozukluk gibi DEHB de muhtemelen faktörlerin birleşiminden kaynaklanmaktadır. Genetiğe ek olarak araştırmacılar, DEHB gelişme riskini artırabilecek olası çevresel faktörleri de araştırıyor ve beyin yaralanmalarının, beslenmenin ve sosyal çevrelerin DEHB’de nasıl bir rol oynayabileceğini araştırıyor.
DEHB erkeklerde kadınlardan daha yaygındır ve DEHB’li kadınların öncelikle dikkatsizlik semptomlarına sahip olma olasılığı daha yüksektir. DEHB’li kişilerde sıklıkla öğrenme güçlüğü, kaygı bozukluğu, davranış bozukluğu, depresyon ve madde kullanım bozukluğu gibi başka rahatsızlıklar da görülür.
DEHB NASIL TEDAVİ EDİLİR?
DEHB’nin tedavisi olmasa da mevcut tedaviler semptomları azaltabilir ve işlevselliği iyileştirebilir. Tedaviler arasında ilaç tedavisi, psikoterapi, eğitim veya öğretim veya tedavilerin bir kombinasyonu yer alır.
- Psikoterapi ve psikososyal müdahaleler
DEHB’li bireylerin ve ailelerinin semptomları yönetmelerine ve günlük işleyişini iyileştirmelerine yardımcı olan çeşitli spesifik psikososyal müdahalelerin olduğu gösterilmiştir.
Okul çağındaki çocuklar için, çocuğa tanı konmadan önce aile içinde hayal kırıklığı, suçlama ve öfke oluşmuş olabilir. Ebeveynler ve çocuklar, olumsuz duyguların üstesinden gelmek için özel yardıma ihtiyaç duyabilirler. Ruh sağlığı uzmanları ebeveynleri DEHB ve bunun aileyi nasıl etkilediği konusunda eğitebilir. Ayrıca çocuğun ve ebeveynlerinin yeni beceriler, tutumlar ve birbirleriyle ilişki kurma yolları geliştirmelerine yardımcı olacaklardır.
DEHB’li çocuklar ve gençlere yönelik her türlü terapi, ebeveynlerin aktif bir rol oynamasını gerektirir. Çocukla (ebeveyn katılımı olmadan) yalnızca bireysel tedavi seanslarını içeren psikoterapi, DEHB belirtilerini ve davranışlarını yönetmede etkili değildir. Bu tür tedavinin DEHB ile birlikte ortaya çıkabilecek anksiyete veya depresyon semptomlarının tedavisinde etkili olma olasılığı daha yüksektir.
Ebeveynler, öğretmenler ve aile üyeleri de belirli davranışlar hakkında geri bildirimde bulunabilir ve kişinin davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olmak için açık kurallar, görev listeleri ve yapılandırılmış rutinler oluşturulmasına yardımcı olabilir. Terapistler ayrıca çocuklara sıralarını nasıl bekleyecekleri, oyuncakları nasıl paylaşacakları, yardım isteyebilecekleri veya alay edilmeye nasıl tepki verecekleri gibi sosyal becerileri de öğretebilirler. Başkalarının yüz ifadelerini ve ses tonunu okumayı ve uygun şekilde nasıl tepki verileceğini öğrenmek de sosyal beceri eğitiminin bir parçası olabilir.