Her birimiz kendimizde ya da tanıdığımız birinde bilişsel değişimi fark ettiğimiz bir durumla karşılaşmışızdır.
Belki akıllı telefonunu kullanmakta zorluk çeken bir ebeveyn, sık sık “Bunu sana daha önce söylemiş miydim?” diye soran bir arkadaş olabilir. Bu tür şeyler her zaman olur. Peki davranışların normal olup olmadığını nasıl bileceğiz? Bunlar stres ve yorgunluktan mı, normal bilişsel yaşlanmadan mı kaynaklanıyor, yoksa normların dışında bir şeyin belirtileri olabilir mi?
Kendimizi bilişsel gerileme riskleri ve yaşımızdan bağımsız olarak beynimizi korumak için hemen atabileceğimiz önleyici adımlar konusunda eğitmek güçlü bir adımdır. Sizi bu güçlü bilgiyle donatmak için bilişsel gerilemenin semptomlarını, işaretlerini ve risk faktörlerini paylaşacağız ve bunu önlemek için neler yapılabileceğine bakacağız.
BİLİŞSEL GERİLEME NEDİR? 7 BELİRTİLER VE İŞARETLER
Bilişsel gerileme normal yaşlanma sürecinin bir parçasıdır. Ancak hızlanan bilişsel gerileme patolojiktir. Normal ve hızlandırılmış bilişsel gerileme arasındaki sınırı belirlemek zor olabilir çünkü bilişimizin güçlü ve zayıf yönleri oldukça kişiseldir. Demans normal yaşlanma sürecinin bir parçası değildir.
Patolojik yaşa bağlı bilişsel gerileme
Bilişsel gerileme ve demans içeren her yaştaki nörodejeneratif bozukluklar patolojiktir ve Teşhis ve İstatistik El Kitabı’nda hafif nörobilişsel bozukluk ve majör nörobilişsel bozukluk olarak sınıflandırılır.
- Unutkanlığın artması
- İlacı yönetmede artan zorluklar
- Parayı yönetmede artan zorluklar
- Daha uzun süren veya tamamlanması daha fazla çaba veya konaklama gerektiren günlük aktiviteler
- Tanıdık yerlerde gezinmede artan zorluklar
- Hedefe yönelik davranışlarda artan zorluklar
- Ruh halindeki gözle görülür değişiklikler
BİLİŞSEL GERİLEMENİN 12 RİSK FAKTÖRÜ
Risk faktörlerinin belirlenmesinin, mevcut bilişsel gerilemenin tedavisinde ve aynı zamanda bilişsel gerileme ve demansın ertelenmesi, azaltılması ve önlenmesinde önemli etkileri vardır.
Risk faktörleri bilişsel gerilemeye ve demansa neden olmaz ancak hastalığın görülme sıklığı, başlangıcı veya gelişme ihtimalindeki artışlarla ilişkilidir. Demansın önlenmesi üzerinde en büyük etkiye sahip olması muhtemel demans için 12 değiştirilebilir risk faktörü belirledi:
- Daha az eğitim
- Yüksek tansiyon
- İşitme bozukluğu
- Sigara içmek
- Obezite
- Depresyon
- Fiziksel hareketsizlik
- Diyabet
- Düşük sosyal iletişim
- Aşırı alkol tüketimi
- Travmatik beyin hasarı
- Hava kirliliği
Demans risk faktörlerinin yönetimi çocuklukta başlayan yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Örneğin, yüksek çocukluk eğitimi ve yaşam boyu eğitim riski azaltır. Orta yaştaki hipertansiyon, diyabet, yüksek kolesterol ve yüksek vücut kitle indeksi, yaşamın ilerleyen dönemlerinde demans riskinin artmasıyla ilişkilidir.
YAŞLA BİRLİKTE BİLİŞSEL GERİLEME: 5 ÖRNEK
Dikkat, hafıza, yürütücü işlev, dil ve görsel-uzaysal becerilerdeki performans, normal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak yaşla birlikte azalır. Bu süreç bilişsel yaşlanma veya yaşa bağlı bilişsel gerileme olarak bilinir. İşlem hızı ve duyusal algıdaki azalmalar normal bilişsel yaşlanmada da belirgindir.
Yaşa bağlı normal bilişsel gerileme örnekleri şunları içerebilir:
- Kendiliğinden hafızaya erişim
Görsel bir ipucu olmadan bilginin hafızadan geri getirilmesindeki değişiklikler; örneğin, liste olmadan marketten ne satın alacağınızı hatırlamakta zorluk - Kaynak hafızası
Bir şeyi nerede öğrendiğinizi hatırlamada değişiklikler; örneğin yaklaşan bir konseri bir arkadaşınızdan, sosyal medyadan veya yerel gazeteden duyup duymadığınızı hatırlamakta zorluk - İleriye yönelik hafıza performansı
Gelecekteki etkinlikleri gerçekleştirmeyi hatırlamadaki değişiklikler; örneğin her öğünde balık yağı tableti almayı hatırlamakta zorluk - Görsel işlem hızı
Görsel bilgiyi hızlı bir şekilde işleme yeteneğindeki değişiklikler; örneğin ecza dolabında aspirin bulmanın daha uzun sürmesi ve araba kullanırken yol işaretlerinin okunması gibi - Çalışma belleği
Çalışma belleği içeriğinin manipülasyonunu, yeniden düzenlenmesini veya bütünleştirilmesini gerektiren görevlerde zorluk; örneğin belirli bir zamanda servis edilecek bir yemeğin planlanması ve pişirilmesi
BİLİŞSEL GERİLEME NASIL ÖNLENİR: 8 İPUCU
“Demansın önlenmesi için yaşam sürecinde hiçbir zaman çok erken ya da çok geç değildir.”
Bilişsel gerileme ve demans riskleri konusunda farkındalığı artırmanın faydası, önleme konusunda yapabileceğimiz en büyük etkidir.
- Sosyal temas
50’li yaşlarımızda daha sık sosyal temas, yaşamın ilerleyen dönemlerinde daha iyi bilişsel işlevlerle ilişkilidir. 60’lı yaşlardaki sosyal temas, daha sonraki yaşamda demans riskini azaltır. - İşitme cihazı kullanın
İşitmenizi düzenli olarak kontrol edin. İşitme kaybı kötüleştiğinde ve yardım edilmediğinde demans riski artar. - Başınızı koruyun
Travmatik beyin hasarı, artan demans ve Alzheimer hastalığı riskiyle ilişkilidir. Yaralanma sayısı arttıkça risk de artıyor. - Kan basıncını kontrol edin
Kan basıncını düzenli olarak kontrol edin ve yüksek tansiyonu tedavi edin. Sistolik kan basıncının 120 mm Hg’nin altında olmasını hedefleyin. - Fiziksel olarak aktif kalın
Orta yaşta haftalık egzersiz (ter atmak) demans riskini azaltır. Haftada 150 dakika orta ila şiddetli aerobik aktiviteyi hedefleyin. - Kardiyovasküler sağlığı iyileştirin
Kardiyovasküler sağlığı, orta yaştaki, birlikte ele alındığında demansa karşı koruma sağlayabilecek bir dizi faktör olarak düşünün. Sağlıklı glikoz seviyelerini, kolesterol seviyelerini, kan basıncını ve vücut kitle indeksini koruyun. Sağlıklı beslenin ve düzenli egzersiz yapın. - Alkol kullanımı ve sigara kullanımını kontrol edin
Alkol kullanımını haftada 21 ünitenin altında tutun. Yaygın içeceklerdeki alkol birimlerini buradabirimleri hesaplama formülüyle birlikte bulabilirsiniz . Sigarayı ileri yaşlarda bile bırakmak demans riskini azaltabilir. - Uykuyu koruyun
Uykunun kalitesini ve miktarını takip edin ve obstrüktif uyku apnesi gibi uyku bozukluklarını tedavi edin. Uyku Hijyeni İpuçlarımakalemizde faydalı tavsiyeler bulabilirsiniz .